W dobie medycyny anti-aging często pada pytanie co zrobić by odmłodzić serce albo przynajmniej zatrzymać proces jego starzenia. Zanim jednak padnie odpowiedź warto wiedzieć jak starzeje się serce.

Ogólnie starzenie wiąże się z rozwojem przewlekłego procesu zapalnego w organizmie o niewielkim nasileniu. Starzejące się komórki wydzielają liczne czynniki promujące zapalenie, śmierć komórek i starzenie innych komórek (w tym kardiomiocytów). Proces starzenia zachodzi również w sercu, co ma istotny wpływ jego budowę oraz funkcję.

Przede wszystkim wraz z wiekiem w sercu zachodzi postępujący proces włóknienia, który jest skutkiem postępującego zaniku komórek mięśniowych w wyniku procesu apoptozy (czyli zaprogramowanej śmieci komórki). Pozostałe komórki mięśniowe serca ulegają przerostowi czyli zwiększają swoją objętość. Efektem tego jest zmniejszenie masy serca przy jednoczesnym pogrubieniu jego ścian oraz zmniejszeniu objętości komór serca. Małe, przerośnięte serce określane jako inwolucyjne jest typowe dla osób w podeszłym wieku.

Wraz z wiekiem powiększają się także przedsionki serca, co może być widoczne już u osób w średnim wieku, nie jest to jednak objaw niepokojący, pod warunkiem że powiększenie jest nieznaczne i nie towarzyszą mu inne patologie w sercu. Wraz z wiekiem zmienia się również funkcja skurczowa serca, odpowiadająca za pompowanie krwi do całego organizmu. Dochodzi do stopniowego spadku rzutu serca oraz pojemności minutowej serca, co objawia się postępującym wraz z wiekiem spadkiem tolerancji wysiłku oraz ogólnym zmęczeniem.

Różnicowanie fizjologicznych zmian zachodzących w sercu wraz z wiekiem, ze zmianami chorobowymi, typowymi dla niewydolności serca, jest trudne gdyż u podłoża obu tych stanów leżą podobne procesy. Z czasem fizjologiczny proces starzenia serca może przejść w proces patologiczny, dający objawy chorobowe. Uważa się, że wyzwalaczami niewydolności serca u osób starszych jest zwykle kumulacja chorób współtowarzyszących, które mają bezpośredni niekorzystny wpływ na układ krążenia. Do chorób które istotnie zwiększają ryzyko rozwoju niewydolności serca należą: nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, arytmie, otyłość, cukrzyca, przewlekłe choroby płuc, przewlekła choroba nerek, bezdech senny.

U podłoża rozwoju niewydolności serca leży postępujący proces włóknienia serca, który powoduje wzrost sztywności komór serca i rozwój dysfunkcji rozkurczowej serca, czyli zaburzenia procesu napełniania lewej komory krwią, co nazywane jest niewydolnością serca z zachowaną frakcją wyrzutową (lub dawniej rozkurczową niewydolnością serca). Z kolei postępujący spadek ilości kardiomiocytów sprzyja rozwojowi niewydolnością serca z obniżoną frakcją wyrzutową (czyli niewydolnością skurczową serca).

Należy zaznaczyć, że proces starzenia serca nie musi dawać specyficznych objawów. Z kolei aby rozpoznać niewydolność serca konieczna jest stwierdzenie obecności objawów odczuwanych przez chorego (np. duszność wysiłkowa, istotny spadek tolerancji wysiłku) i/lub objawów stwierdzonych w badaniu fizykalnym (np. obrzęków kończyn dolnych, zastoju w krążeniu płucnym). Choroba serca powinna być także potwierdzenia stwierdzeniem nieprawidłowości w badaniach dodatkowych (badaniach laboratoryjnych oraz badaniu echokardiograficznym).

Warto pamiętać, że proces starzenia obejmuje również naczynia. Wraz z wiekiem zwiększa się sztywność tętnic, co sprzyja rozwojowi nadciśnienia tętniczego. Z kolei postępująca dysfunkcja śródbłonka, czyli najbardziej wewnętrznej warstwy ściany tętnic, odpowiada za postęp miażdżycy. Zmiany zachodzące w ścianach tętnic wraz z wiekiem mogą prowadzić do poszerzeń naczyń oraz powstania tętniaków.

Czy można zatrzymać te procesy? A może chociaż spowolnić? Udowodniono, że w profilaktyce chorób serca związanych z wiekiem istotne znacznie ma zdrowy styl życia, szczególnie wdrażany od dzieciństwa. Zbilansowana dieta (szczególnie śródziemnomorska oraz i DASH; Dietary Approaches to Stop Hypertension) w połączeniu z regularną aktywnością fizyczną, redukcją stresu i unikaniem palenia tytoniu istotnie spowolnia proces starzenia się układu krążenia. Natomiast w przypadku istnienia chorób towarzyszących zwykle niezbędna jest farmakoterapia aby skutecznie zmniejszyć ryzyko rozwoju choroby serca.

Piśmiennictwo:

• Triposkiadis F, Xanthopoulos A, Butler J. Cardiovascular Aging and Heart Failure: JACC Review Topic of the Week. J Am Coll Cardiol. 2019 Aug 13;74(6):804-813.
• Haobo L, Margaret H, James R et al. Targeting Age-Related Pathways in Heart Failure Circulation Research. 2020;126:533–551
• Díez-Villanueva P, Jiménez-Méndez C, et al. Heart failure in the elderly. J Geriatr Cardiol. 2021 Mar 28;18(3):219-232.